Jak pesymizm kontroluje mózg?

Pesymizm, uznany za negatywny stan psychiczny, stanowi niebezpieczną strategię poznawczą, która towarzyszy stanom lękowym oraz niektórym objawom depresji. Jak wykazały badania, lęk związany z pesymistycznym nastawieniem może nasilać zachowania unikające, a depresja zmniejszyć pożądanie otrzymania nagrody. Ponadto odkryto, który region w korze czołowej mózgu działa jako przełącznik motywacyjny w sytuacji negatywnego nastawienia względem podejmowanych decyzji.

W literaturze przedmiotu można znaleźć szerokie spektrum pojęć określających jedno i to samo zjawisko – pesymizm. Termin ten jest zwykle rozważany z perspektywy opozycyjnej względem optymizmu. Na potrzeby artykułu można uznać, że jest to negatywny stan psychiczny, styl atrybucyjny oraz sposób decyzyjny (o wspomnianym wcześniej charakterze), który bezpośrednio oddziałuje na ludzkie wybory, światopogląd czy też samoświadomość. W psychologii stanowi niebezpieczną strategię poznawczą towarzyszącą lękom i niektórym objawom depresji. Tak rozumiany pesymizm nazywany jest także defensywnym, ponieważ wiąże się z obniżeniem poziomu wykonywanych zadań czy niskimi oczekiwaniami względem siebie[1].

Nowe badania naukowców z Uniwersytetu w Kioto rzucają jednak światło na to, w jaki sposób pesymistyczne poglądy mogą przejąć kontrolę nad wybranymi zdolnościami mózgu podczas zachowań opartych na nagrodzie, a zarazem związanych ze swoistym dyskomfortem i trudnościami. Bowiem uzyskanie nagrody (np. w postaci jedzenia, pieniędzy) nierzadko koreluje z wymagającą psychicznie lub fizycznie pracą i różnymi problemami. Dokonując wyboru, świadomego bądź nie, względem tego, czy dążenie do nagrody jest warte wysiłku, bólu lub zmęczenia, różne części mózgu przeprowadzają analizę kosztów, rozważając wady i zalety danego posunięcia.

Wspomniane wyżej badanie dotyczyło więc dynamiki neuronalnej związanej z podejmowaniem decyzji o uzyskaniu nagrody (w postaci dobrego samopoczucia) w zamian za nieprzyjemności lub poczucie dyskomfortu. Jak się okazało, bycie w negatywnym stanie psychicznym korelowało z tendencją do obniżania wartości potencjalnej nagrody. Z kolei stymulując określone regiony w korze czołowej i obszary podkorowe[2] u małp, neuronaukowcy zaobserwowali, w jaki sposób pesymistyczne procesy decyzyjne odbywają się w ich mózgach.

Na tej podstawie badacze odkryli, że stymulowanie stanu lękowego zwiększyło tendencję do unikania dyskomfortu w zamian za nagrodę, podczas gdy aktywacja części mózgu odpowiedzialnych za zaburzenia depresyjne zmniejszyła jakiekolwiek pragnienie nagrody. Tym samym naukowcy sformułowali hipotetyczny wniosek wskazujący na to, że osoby, u których zdiagnozowano depresję, mogą odznaczać się mniejszą chęcią uzyskania nagrody, ponieważ będzie ona dla nich mało istotna bądź bezwartościowa.

Ponadto naukowcy zauważyli, że neurony związane z zachowaniami unikającymi u małp były skoncentrowane w określonym obszarze mózgu, zwanym pregenual anterior cingulate cortex (w skrócie pACC). Jak się okazało podczas podobnego eksperymentu, pACC może spełniać funkcję przełącznika motywacyjnego. Za pomocą mikrostymulacji badacze wywołali unikające zachowania u małp względem nagrody. Stąd wysuwa się kolejny wniosek: podobna sytuacja może również zachodzić w przypadku ludzi, co należy sprawdzić w najbliższej przyszłości.

[1] Więcej o defensywnym pesymizmie w: M. Szpitalak, Nie taki pesymizm zły. Polska adaptacja Kwestionariusza Defensywnego Pesymizmu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2016, s. 15-16.

[2] Wyróżnione miejsca są odpowiedzialne za negatywne stany psychiczne.

Źródła: Psychology Today/ M. Szpitalak, Nie taki pesymizm zły. Polska adaptacja Kwestionariusza Defensywnego Pesymizmu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2016/ D. Isaacowitz, M. Seligman, Is pessimism a risk factor for depressive mood among community-dwelling older adults?, „Behaviour Research and Therapy” 2001, nr 39 (3), s. 255-272/ S. Amemori, A. Graybiel, Casual Evidence for Induction of Pessimistic Decision-Making in Primates by the Network of Frontal Cortex and Striosomes, „Frontiers in Neuroscience” 2021, doi: 10.3389/fnins.2021.6491667/ T. Müller, M. Klein-Flügge, S. Manohar (i in.), Neural and Computational Mechanisms of Momentary Fatigue and Persistence in Effort-Based Choice, „Nature Communications” 2021, doi: 10.1038/s41467-021-24927-7.