"Żaglówka" jako metafora hierarchii potrzeb Abrahama Maslowa

W literaturze przedmiotu przyjęło się mówić o teorii potrzeb A. Maslowa w analogii do piramidy. Współcześni badacze, w tym S. B. Kaufman, uważają jednak, że metafora ta jest co najmniej chybiona. Proponuje się zastąpienie jej porównaniem do budowy żaglówki.

W latach 60. XX wieku pionier psychologii humanistycznej – Abraham Maslow – sformułował teorię, według której na naszą motywację oddziałuje uporządkowana hierarchia potrzeb[1]. Pogląd ten mówi, że aby móc się samorealizować, trzeba najpierw zaspokoić potrzeby niższych rzędów. Zaczynając od zaspokajania potrzeb biologicznych (pożywienia, odpoczynku itd.), poprzez potrzeby bezpieczeństwa, przywiązania i uznania, a kończąc na potrzebie samorealizacji, czyli wykorzystywania swojego potencjału i realizacji ważnych dla nas celów życiowych[2].

Koncepcja A. Maslowa zdobyła rozgłos na całym świecie. Obecnie można najczęściej się o niej dowiedzieć za pośrednictwem ukutego na jej podstawie terminu – piramidy potrzeb. Trudno jednak znaleźć jakiekolwiek dowody na to, że to sam twórca przypisał wskazaną metaforę do stworzonej teorii. Sytuacja wygląda wręcz przeciwnie, ponieważ psycholog uważał, że zaspokajając potrzeby, poruszamy się ciągle tam i z powrotem, kierując się wieloma potrzebami jednocześnie, a nie, jak sugeruje piramida, tylko od dołu ku górze.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: P. Zimbardo, R. Gerrig, Psychologia i życie, cyt. wyd.

Nie do końca wiadomo, kto uwikłał wyróżnioną teorię w piramidzie. Mimo to wielu naukowców domaga się zmiany standardowej metafory. Jednym z przeciwników piramidy jest amerykański kognitywista i pisarz popularnonaukowy – S. B. Kaufman. Zwraca on uwagę, że to nie poziom, na który się wspinamy, a integracja potrzeb zapewnia stabilność zaspokajania pragnień w danym momencie życia. Porównał on tym samym hierarchię potrzeb A. Maslowa do żaglówki.

Żaglówka jest bardziej elastyczna i funkcjonalna. Życie wokół niej to ogromny ocean pełen możliwości, sensów i odkryć, jak również niebezpieczeństw czy niepewności. Dno łodzi reprezentują, podobnie jak w piramidzie, potrzeby bezpieczeństwa, lecz w tym przypadku nie są one odosobnione. Potrzeby łączności i poczucia własnej wartości również znajdują tu swoje miejsce. Bez tej solidnej podstawy nie da się płynąć daleko. S. B. Kaufman uzasadnia, że większość naszej energii skupia się na stabilizacji tych 3 grup potrzeb, by móc wspiąć się wyżej, na żagiel. W tej części z kolei znajdują się potrzeby: poszukiwania, miłości i celu.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: scottbarrykaufman.com.

Zaproponowana metafora pozwala zrozumieć, jak ludzie radzą sobie z wyzwaniami. Każdy z nas podróżuje we własnym kierunku po tym samym nieznanym morzu czy oceanie. To, co nas różni, to nasza łódź i jej stabilność zależna od doświadczeń życiowych. Tym samym wzrost to kierunek, a nie cel sam w sobie – jak twierdził A. Maslow. Żaglówka więc pozwala na jeszcze bardziej optymistyczne spojrzenie względem możliwości rozwoju człowieka.

[1] Więcej informacji w: P. Zimbardo, R. Gerrig, Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012, s. 473.

[2] Należy w tym miejscu rozróżnić potrzeby podstawowe (biologiczne i bezpieczeństwa) od wyższych (przywiązania, uznania i samorealizacji). Porównaj: tamże.

Źródła: scottbarrykaufman.com/Psychology Today/P. Zimbardo, R. Gerrig, Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.