Prokrastynacja jako nawyk z dzieciństwa

Opóźnienie wykonywania danego zadania, w świetle wielu badań i metaanaliz, może stanowić wypracowany w dzieciństwie nawyk, spowodowany w dużej mierze stylem przywiązania skoncentrowanym na unikaniu. Ponadto prokrastynacja wiąże się ze strachem przed porażką i dotyczy częściej ludzi młodych, szczególnie uczniów i studentów, oraz mężczyzn.

Prokrastynacja, z języka łacińskiego prōcrāstinō (czyli odkładanie do jutra, z dnia na dzień), to innymi słowy dobrowolne opóźnienie zaplanowanych aktywności, mimo przewidywalnego pogorszenia się sytuacji po przedłużeniu czasu wykonywania czynności docelowej*. Należy przy tym odróżnić skłonność i tendencję do odkładania rzeczy w czasie od chronicznego odwlekania, które można zdiagnozować u 15-20% populacji ogólnej, a w odniesieniu do uczniów i studentów od 50% do ponad 70%, w zależności od wybranych badań**.

W Stanach Zjednoczonych szacuje się, że studentów, którzy odznaczają się chronicznym odwlekaniem, może być aż 50% w danej populacji uniwersyteckiej. Mając to na względzie, naukowcy coraz częściej szukają przyczyn zjawiska, analizując style przywiązania czy formy wychowywania dzieci. Zakłada się, że osoby odznaczające się bezpiecznym stylem przywiązanie w dzieciństwie postrzegają niepowodzenia i porażki jako lekcje, możliwości do pokonania w przyszłości. Inna sytuacja jest obserwowana u dzieci o unikającym stylu przywiązania, które nie miały okazji do zaspokojenia wszystkich swoich potrzeb i wytworzyły nawyk reagowania na porażki w sposób lękowy lub nerwowy.

Reakcja na niepowodzenia może więc odzwierciedlać, w jakim środowisku rodzinnym dorastaliśmy. Co więcej, niektóre badania sugerują, że strach przed porażką przenosi się z pokolenia na pokolenie. Tego typu myślenie jest nierzadko skorelowane z niską samooceną i niskim poczuciem własnej wartości. Badacze ponadto odkryli, że brak wcześniejszego przygotowania i działania, czyli jedna z typowych cech prokrastynatora, ujawniają się jednocześnie w zachowaniu i pisemnej deklaracji osób badanych. Dla takich jednostek odkładanie spraw na później jest zawsze lepsze, mimo że znają potencjalny brak korzyści z takiej decyzji.

W innych badaniach natomiast sprawdzono, która płeć ma większą tendencję do prokrastynacji. Wykazano, że nieco więcej i częściej odwlekają mężczyźni, doszukując się przyczyn tego stanu rzeczy w stosunkowo większej impulsywności i niższym poziomie samokontroli u płci potomków biblijnego Adama. Odnośnie zaś do wieku, im starszy jest człowiek, tym mniej prokrastynuje, co może być konsekwencją dojrzewania konkretnych obszarów mózgu odpowiadających za samokontrolę i umiejętność ustalania celów. Tym samym można dojść do wniosku, że typowym prokrastynatorem jest raczej młody mężczyzna, który nie miał zaspokojonych wielu potrzeb w dzieciństwie, wypracowując z tego powodu negatywną reakcję na niepowodzenia. Jest to jednak uproszczenie zawierające rozmaite wyjątki od reguły.

*Definicji prokrastynacji jest wiele. Wyróżniona jest parafrazą definiensu autorstwa P. Steela. Więcej w: P. Steel, The Nature of Procrastination: A Meta-Analytic and Theoretical Review of Quintessential Self-Regulatory Failure, „Psychological Bulletin” 2007, nr 133, s. 65.

**Dane na podstawie badania z 2014 roku. Sprawdź: P. Modzelewski, Zjawisko odwlekania działań – prokrastynacji. Istota zagadnienia, przyczyny i konsekwencje, XXIV Konferencja Diagnostyki Edukacyjnej, Katowice 2018, s. 342.

Źródła: Psychology Today/ P. Modzelewski, Zjawisko odwlekania działań – prokrastynacji. Istota zagadnienia, przyczyny i konsekwencje, XXIV Konferencja Diagnostyki Edukacyjnej, Katowice 2018/P. Steel, The Nature of Procrastination: A Meta-Analytic and Theoretical Review of Quintessential Self-Regulatory Failure, „Psychological Bulletin” 2007, nr 133/K. Markiewicz, Prokrastynacja i prokrastynatorzy. Definicja, etiologia, epidemiologia i terapia, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 2018, nr 31.