Empatia poprawia kreatywność i twórczość dzieci

Badacze z Uniwersytetu Cambridge przeprowadzili roczne badanie, w którym uczniowie z klasy VII (od 11. do 12. roku życia) i IX (od 13. do 14. roku życia) z różnych szkół byli na początku roku szkolnego oceniani pod kątem poziomu kreatywności za pomocą testu kreatywnego myślenia Torrance’a (TTCT). Badania porównawcze, wykonane pod koniec drugiego semestru, wykazały, że w grupach stosujących dodatkowo zestaw do nauki kreatywności, zwany „Projektowaniem naszego jutra” (DOT), poziom kreatywności oraz empatii emocjonalnej i poznawczej badanych dzieci, mierzonej powtórnie testem TTCT, uległ zdecydowanej poprawie.

Pojęcia twórczości i kreatywności należą do jednych z najbardziej wieloznacznych zjawisk we współczesnych naukach społecznych. Obszar określany powyższymi terminami leży na pograniczu zainteresowań różnych dyscyplin naukowych i jest rozpatrywany z wielu, często przeciwstawnych, perspektyw. Wprowadzić więc w tym miejscu należy pewne rozróżnienie, bowiem w literaturze przedmiotu wyróżnia się (m.in.):

• aktywność potencjalnie twórczą – będącą działaniem, które nie musi prowadzić w konsekwencji do wytworu czy innowacyjnego dzieła, lecz zawiera w sobie ważne, z perspektywy całościowego rozwoju, komponenty procesu twórczego;
• kreatywność – którą (dla uproszczenia i w skrócie) nazwiemy cechą osobowości polegającą na umiejętności wytwarzania nowych pomysłów czy idei;
• talent twórczy – ponadprzeciętnie rozwinięta cecha, która nierzadko prowadzi do niepowtarzalnych rezultatów w przestrzeni materialnej i niematerialnej;
• ekspresję twórczą – przejawiającą się w nietypowych czynach i działaniach;
• myślenie twórcze – utożsamiane z aktywnością poznawczą polegającą na przekształcaniu treści znanych w nieznane (w psychologii postaci) lub będącą wynikiem rozwiązywania konfliktów na styku sfery świadomości i nieświadomości (według psychoanalityków), którą cechuje giętkość, płynność i oryginalność myślenia*.

Wspieranie twórczości i kreatywności uczniów stanowi jednak nie lada wyzwanie dla obecnej szkoły. Mając to na uwadze, naukowcy z Uniwersytetu Cambridge postanowili zaprojektować i przeprowadzić roczne badanie sprawdzające czy wskazane umiejętności i zdolności można w pewien sposób poprawić, wprowadzając zaledwie minimalną zmianę do codziennego programu nauczania związaną z nauczaniem empatii** podczas rozwiązywania rzeczywistych problemów dnia codziennego. W ten sposób stworzono zestaw do kształcenia kreatywności „Projektowanie naszego jutra” (DOT), którego używano na 2 sposoby w 2 różnych londyńskich szkołach i klasach: standardowe zajęcia z „projektowania i technologii” w grupie nr 1, u uczniów od 13. do 14. roku życia, zostały zastąpione przez zestaw DOT, natomiast grupa nr 2 (uczniów od 11. do 12. roku życia) otrzymała zadania z zestawu DOT jako dodatkowe, które miały być wykonywane przez dzieci samodzielnie. Grupa nr 3 była grupą kontrolną, w której uczniowie nie otrzymali zestawu DOT, a uczęszczali na tradycyjnie prowadzone w ich szkole zajęcia.

Uczniowie w ramach poszczególnych projektów otrzymywali cyklicznie rozmaite zadania do wykonania. Szczególnym wyzwaniem okazało się zadanie związane z zaprojektowaniem przez uczniów propozycji leczenia astmy dziecięcej. W rezultacie uczniowie zbadali (na swój sposób) problem zgonów dzieci w Wielkiej Brytanii spowodowanych astmą. Własne pomysły testowano (np.) za pomocą odgrywania ról (pacjentów i rodziców chorych dzieci), jak również dzięki innym formom gier dydaktycznych. Nauczyciele oraz badacze z Cambridge nadzorowali przebieg zajęć, proponując wykazywanie się zrozumieniem i empatią w specjalnie zaaranżowanej sytuacji.

Wszystkie grupy uczniów uczestniczących w badaniu zostały ocenione zarówno na początku roku szkolnego, jak i na końcu, za pomocą testu kreatywnego myślenia Torrance’a (TTCT) pod kątem indywidualnego poziomu kreatywności każdego z badanych. Po roku wyniki pokazały istotny statystycznie wzrost kreatywności wśród grup uczniów korzystających z narzędzia DOT. Porównawszy z grupą kontrolną, wyniki uczniów z grupy interwencyjnej były średnio aż o 78% wyższe. Jednocześnie wykazano różnice między płciami: badani chłopcy poprawili ekspresję emocjonalną, natomiast dziewczynki sferę poznawczą.

Badaniom podlegały również osobno wybrane kategorie testu TTCT („ekspresja emocjonalna” i „otwartość umysłu”), które kolejno świadczyły o występowaniu empatii emocjonalnej lub poznawczej, związanej z cechami skorelowanymi z twórczym myśleniem. Na tej podstawie stwierdzono, iż wzrastający poziom empatii u uczniów stosujących przez rok zestaw DOT oddziałuje w konsekwencji na wyższe wyniki uzyskiwane w poziomie kreatywności. Autorzy badania sugerują także, iż zachęcanie dzieci do empatii może pogłębić ich ogólne zaangażowanie w naukę, szczególnie gdy ma ona twórczy charakter.

*Szersze spojrzenie na wyróżnione zagadnienia znajdziesz w: A. Wasilewska: Diagnozowanie i wspieranie myślenia twórczego – zaniedbany obszar edukacji wczesnoszkolnej. [W:] XX Konferencja Diagnostyki Edukacyjnej - Diagnozy edukacyjne. Dorobek i nowe zadania. Gdańsk 2014, Polskie Towarzystwo Diagnostyki Edukacyjnej; P. Szostok: Twórczość – kreatywność – innowacyjność. Osobowościowe, kulturowe i organizacyjne podstawy nieszablonowego myślenia. 2012; E. Nęcka: Psychologia twórczości. Gdańsk 2005, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

**Empatia jest elementarną kompetencją społeczną ułatwiającą funkcjonowanie człowieka w społeczeństwie. Rozwijana stopniowo od najmłodszych lat, może pozytywnie oddziaływać na zachowania i twórcze postawy, uwzględniając przy tym myślenie dywergencyjne (rozbieżne). Więcej informacji na ten temat w: E. Zawisza, M. Lubińska-Bogacka: Empatia jako filar rozwoju społecznego dziecka. Różnice w rozwoju kompetencji społecznych u dziewcząt i chłopców. [W:] S. Kowal, M. Mądry-Kupiec (red.): Przygotowanie do wykonywania zawodu nauczyciela: w stronę edukacji spersonalizowanej. Będzin 2015, Wydawnictwo Internetowe E-Bookowo.

Źródło: H. Demetriou, B. Nicholl: Empathy is the mother of invention: Emotion and cognition for creativity in the classroom. „Improving School” 2021; Science Daily.