Co mówią o Tobie Twoje kości?

Każdy z nas ma swoją historię. Dzięki antropologii inni po naszej śmierci są w stanie ją odczytać. Nasz szkielet to obszerny zapis naszego życia. W przypadku zeszkieletowanego lub spalonego ciała pobranie materiału genetycznego jest niemożliwe, ponieważ DNA wówczas ulega rozpadowi. W wielu przypadkach przy szczątkach ofiary brakuje również materiałów dowodowych. Aby ciała we wspomnianym stanie nie zostawały bez tożsamości, wprowadzono antropometryczny system rozpoznawania ofiar. Czego dokładnie można dowiedzieć się na podstawie samego szkieletu? 

 

Identyfikacja gatunkowa 

 

W pierwszej kolejności należy ustalić, czy szkielet jest ludzki. W przypadku kompletnego szkieletu nie stanowi to większego problemu. Czaszka, miednica, duże kości długie charakteryzują się cechami, które pozwalają na jednoznaczną identyfikację gatunkową. W przypadku pojedynczych kości przeprowadza się badania: 

• cech budowy anatomicznej kości sprowadzające się do szczegółowych oględzin kości, oceny ich kształtu, cech morfologicznych, wielkości oraz proporcji, 

• histologiczne prowadzone w oparciu o szlif kostny bądź preparat odwapniony. 

 

Identyfikacja płci 

 

Po określeniu gatunku ofiary konieczne jest ustalenie płci. Jedną z kości, która jest szczególnie przydatna w określeniu płci, jest miednica.

 

U mężczyzn miednica ma sercowaty kształt wschodu, talerze biodrowe są ustawione bardziej pionowo niż w przypadku kobiet, kąt podłonowy jest ostry, a kość krzyżowa długa i wąska. 

 

U kobiet miednica ma okrągły kształt wschodu, talerze biodrowe są odchylone do boków, kąt podłonowy jest rozwarty a kość krzyżowa krótka i szeroka. 

 

Ponadto płeć można określić w oparciu o kości czaszki. Poniższa tabela przedstawia różnice w budowie czaszki pomiędzy kobietą a mężczyzną:

 

Czasami jednak analiza całego zespołu cech anatomicznych nie pozwala na jednoznaczne określenie płci. U jednego osobnika mogą występować cechy zarówno charakterystyczne dla płci żeńskiej, jak i męskiej z równą intensywnością. Może być to następstwem zaburzeń w gospodarce hormonalnej. Również ustalenie płci u dzieci jest niemalże niemożliwe, ponieważ cechy charakterystyczne dla danej płci kształtują się dopiero w okresie pokwitania. 

 

Wiek biologiczny 

 

Określenie wieku osoby w chwili zgonu dokonuje się na podstawie wieku kostnego, wieku morfologicznego oraz wieku zębnego. 

 

Dzięki uzębieniu jesteśmy w stanie określić orientacyjny wiek ofiary na podstawie kolejności formowania zawiązków i wyrzynania się zębów mlecznych oraz stałych, oraz stopnia starcia powierzchni zgryzowych. Specjaliści biorą pod uwagę również nawarstwianie wtórnej zębiny, zmiany zanikowe przyzębia, resorpcję korzenia, nawarstwianie cementu korzeniowego, przejrzystość zębiny korzenia oraz zabarwienie korony zęba. Jednak w przypadku osób powyżej 40. roku życia konieczne jest zastosowanie innych metod antropologicznych. 

 

Również dzięki kości udowej można określić orientacyjny wiek ofiary. 

 

Kobiety 17-19 lat i mężczyźni 18-19 lat - występuje zrastanie się chrząstki pośredniej;

 

Osoby w wieku 20-30 lat - obserwuje się zbliżenie jamy szpikowej do wysokości krętarza mniejszego;

 

Osoby w wieku 30-50 lat - jama szpikowa osiąga poziom krętarza mniejszego;

 

Osoby w wieku 50-70 lat - obserwuje się zbliżenie jamy szpikowej i osiągnięcie poziomu krętarza większego.

 

Tak jak w przypadku kości udowej, na podstawie kości ramiennej również jesteśmy w stanie określić wiek. 

 

Kobiety w wieku 14-15 lat i mężczyźni 17-18 lat - chrząstka pośrednia zaczyna zanikać;

 

Kobiety do 20. roku życia i mężczyźni do 22. - chrząstka pośrednia się zrasta;

 

Osoby do 40. roku życia - następuje zanik listewki nasadowej i zbliżenie się jamy szpikowej do wysokości szyjki chirurgicznej;

 

Osoby do 50. roku życia - jama szpikowa przekracza wysokość szyjki chirurgicznej;

 

Osoby w wieku około 60. lat - jama szpikowa osiąga wysokość szyjki anatomicznej; 

 

Osoby w wieku 75-80 lat - obserwuje się zanik beleczek kostnych, rozrzedzenie istoty gąbczastej oraz osłabienie kości. 

 

Wzrost i waga 

 

Długość kości długich (udowa, piszczelowa, strzałkowa, ramienna, promieniowa, łokciowa) mówi nam o wzroście ofiary. 

 

Masa ciała ofiary ustalana jest w oparciu o cechy kośćca i na pomiarach wybranych elementów szkieletu. Zazwyczaj służy temu określanie szerokości miednicy, długości ciała i średnicy głowy kości udowej. 

 

A co z pochodzeniem etnicznym?

 

Oglądając seriale kryminalne można zauważyć, że antropolodzy sądowi są w stanie rozpoznać pochodzenie etniczne ofiary na podstawie wizualnych oględzin samej czaszki bez większego problemu. Niestety w rzeczywistości nie jest to takie proste. W dzisiejszych czasach, gdzie w wielu miejscach na świecie krzyżują się osoby różnego pochodzenia etnicznego, określenie rasy może okazać się niemalże niemożliwe.

 

Jednak w przypadkach, gdy mamy do czynienia ze szkieletem osoby "czystego" pochodzenia, co oznacza, że jego przodkowie należeli do przedstawicieli jednej grupy etnicznej, to określenie rasy na podstawie samej czaszki nie powinno stanowić problemu. 

 

Czaszki Europejczyków mają okrągłe oczodoły z kwadratowymi brzegami. Otwór nosowy jest wąski i stosunkowo wysoko osadzony. Zęby są z reguły małe i są osadzone blisko siebie. 

 

Oczodoły osób pochodzenia azjatyckiego są okrągłe. Otwór nosowy ma charakterystyczny sercowaty kształt. Górne siekacze są w kształcie łopaty. 

 

Afroamerykanie mają bardziej prostokątne oczodoły niż Europejczycy. Otwór nosowy jest szeroki, a grzbiet nosa płaski. Szczęka znacznie odstaje od reszty twarzy (prognatyzm). Odstęp między zębami jest większy niż w przypadku Azjatów i osób pochodzących z Europy. 

 

Rekonstrukcja twarzy 

 

Rekonstrukcja twarzy jest kluczowym elementem ustalania tożsamości w przypadku odnalezienia czaszki. 

 

Rekonstrukcję plastyczną rozpoczyna się od odlewu czaszki. Następnie w ważnych z anatomicznego punktu widzenia miejscach wbija się małe kołeczki, na których zaznacza się grubość tkanki mięśniowej, która jest zależna od potencjalnego pochodzenia etnicznego ofiary. W oczodołach umieszcza się kulki z polistyrenu, które mają zastępować oczy. Na odlew nakłada się glinę rzeźbiarską. Na samym końcu dodaje się brwi dostosowane do łuku brwiowego oraz  włosy. 

 

Jedną z najbardziej spektakularnych rekonstrukcji plastycznych twarzy jest rekonstrukcja "małej panny Nikt". W 1989 roku w Walii odnaleziono zawinięty w dywan szkielet młodej kobiety. Dr Richard Neave dokonał rekonstrukcji twarzy ofiary. Zdjęcie odtworzonej twarzy kobiety zostało opublikowane w mediach. Pracownik socjalny z Cardiff powiedział policji, że zrekonstruowana twarz jest uderzająco podobna do twarzy Karen Price. Dzięki karcie dentystycznej Karen potwierdzono, że to ona. Niedługo po ustaleniu tożsamości ofiary aresztowano sprawców.

 

Obecnie wykorzystywana w kryminalistyce jest także rekonstrukcja laserowa. Kolorowy skaner laserowy 3090CN nakierowuje wiązkę światła na czaszkę leżącą na obrotowej platformie. Czaszka odbija światło lasera. Następnie do komputera przesyłane są dane o budowie anatomicznej czaszki ofiary. Program porównuje zgromadzone dane z danymi osób o podobnych parametrach anatomicznych. Na podstawie nowych danych tworzony jest model twarzy. 

 

Warto wspomnieć, że rekonstrukcja twarzy jest przydatna nie tylko w kryminalistyce. Korzystają z niej również archeolodzy i historycy. 

 

Dodatkowo w identyfikacji pomagają wszelkie odmienności anatomiczne, zmiany chorobowe oraz zmiany pourazowe lub pooperacyjne. 

 

 

Źródła: Uniwersytet Medyczny w Łodzi - “Antropologia sądowo-lekarska - identyfikacja zwłok o nieustalonej tożsamości” - rok 2016 

Dorota Lorkiewicz-Muszyńska - “Zapisane w kościach… Wyczytane z kości” - rok 2015