Samokontrola a starzenie się

Długoterminowe badanie naukowe, które obejmowało grupę ponad 1000 osób, wykazało związek między wyższym poziomem samokontroli w dzieciństwie, a wolniejszym w efekcie starzeniem się organizmu człowieka do 45. roku życia.

Samokontrola jest nierzadko uznawana za jedno z najtrudniejszych do zbadania zjawisk związanych z umysłem człowieka*. Dopiero w postaci konkretnych rezultatów jesteśmy w stanie zaobserwować jej oddziaływanie na zachowania czy procesy wewnętrzne. Co ciekawe, samokontrola jest najlepiej widoczna np. podczas zmęczenia bądź dekoncentracji, czyli typowych momentów niezdolności do kontroli działań, emocji i/lub myśli**. Na tej bazie teoretycznej badacze z USA podjęli się wyzwania zbadania długoterminowych skutków i możliwych korelacji samokontroli z życiem człowieka.

Badanie zostało przeprowadzone na grupie 1037 osób z Nowej Zelandii. Na początku został zmierzony poziom samokontroli dzieci w pierwszej dekadzie ich życia. Następnie wykonano ogólne pomiary tempa starzenia się organizmów, a potem gotowości do starzenia się w wieku średnim. Każdy z etapów odbywał się za pomocą licznych metod badawczych: związanych z oceną biologiczną i fizyczną organizmów, cyklicznymi skanami mózgu, oceną wyspecjalizowanych obserwatorów. Posłużono się również raportami wykonanymi przez grupę badawczą oraz analizami różnego rodzaju dokumentacji zbieranej na przestrzeni lat.

Należy nadmienić, że samokontrola została zbadana z perspektywy sukcesów zawodowych, zdrowego stylu życia czy osiągnięć edukacyjnych. Została uznana za cechę odpowiadającą wysokiej sumienności oraz niskiej impulsywności. Co więcej, w zestawieniu zastosowano celowo wiek średni, ponieważ jest to okres krytyczny względem przygotowania się do wymagań wieku starczego***.

Jak się okazało, osoby o wysokim poziomie samokontroli w okresie dzieciństwa starzały się wolniej pod względem biologicznym. Ponadto, dorośli z tej grupy lepiej radzili sobie z wieloma problemami życia codziennego (finansowymi, zdrowotnymi itd.). Zauważono przy tym niewielki związek z wyższym stopniem ilorazu inteligencji (IQ), mierzonego w wieku dziecięcym, jak i pochodzeniem z uprzywilejowanych pod względem ekonomiczno-społecznym środowisk (rysunek nr 1).

Rys. 1: Predykcje dzieciństwa i starzenie się wieku średniego.

Podsumowując: samokontrola w pewnym stopniu może podlegać modyfikacji i jednocześnie jest determinowana wcześniej wspomnianymi czynnikami. Mając na względzie oblicze badań, specjaliści zalecają ukierunkowywanie procesu uczenia się i wychowania ku stymulowaniu tej zdolności od najmłodszych lat.

*Obok zagadnienia świadomości, które może być jeszcze bardziej problematyczne.

**W celu poszerzenia wiedzy z zakresu samokontroli, poleca się następującą lekturę: A. Niedźwieńska (red.): Samoregulacja w poznaniu i działaniu. Kraków 2008, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

***Należy w tym miejscu przywołać koncepcję E. Eriksona o rozwoju psychospołecznym. Wiek 45 lat to etap 7 kryzysu tożsamości: twórczości (generatywności) kontra stagnacji. Więcej w: A. Brzezińska: Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa 2014, Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 278-279.

Źródło: L. S. Richmond-Rakerd, A. Caspi, A. Ambler, T. d’Arbelof, M. de Bruine, M. Elliott, H. Harrington i inn.: Childhood self-control forecasts the pace of midlifeaging and preparedness for old age. „Psychological and Cognitive Sciences” 2021, nr 3 (118).