Śladami śmierci - kilka słów o tanatoturystyce

W krajach cywilizowanych śmierć jest tematem tabu. Ludzie rzuceni w wir codziennych obowiązków zapominają i nie chcą pamiętać o tym, co czeka każdego z nas. Nie tak dawno śmierć była czymś ludzkim, naturalnym i oczywistym. Współczesne zglobalizowane społeczeństwo nie widzi miejsca dla śmierci w swoim życiu, mamy do czynienia z tabuizacją śmierci. Jednak pomimo tego są w społeczeństwie jednostki, dla których zjawisko umierania jest interesujące. Dla takich osób ciekawą formą spędzania czasu jest tanatoturystyka. Co warto wiedzieć o tanatoturystyce? Gdzie warto pojechać?

 

Warto zacząć od wyjaśnienia, dlaczego ludzi interesuje taka forma rozrywki. Motywacje turystów można podzielić na dwa rodzaje: 

• czynniki wewnętrzne związane z wewnętrzną motywacją skłaniającą go do takiej podróży. Do takich czynników można zaliczyć: pragnienie upamiętnienia ofiar, chęć edukacji, zainteresowanie śmiercią lub historią, kwestie poszukiwania i odkrycia własnej tożsamości, poszukiwanie nowości, ciekawość, chęć poczucia adrenaliny, ucieczka od rutyny i monotonii;
• czynniki zewnętrzne związane z celem podróży - wówczas turysta udaje się tam w celu sakralizacji miejsca. 

Psychologowie uważają, że w głębi człowieka istnieje naturalne zainteresowanie strasznymi zjawiskami.

 

Wyróżnia się 5 kategorii tanatoturystyki: 

• podróże do miejsc publicznej śmierci (np. Koloseum w Rzymie), 
• podróże do miejsc, gdzie odnotowano fakt śmierci (np. obóz zagłady w Auschwitz), 
• podróże do miejsc i pomników upamiętniających zmarłych (np. cmentarze, katakumby), 
• podróże do miejsc pośrednio związanych ze zdarzeniem, a prezentujących materialne dowody śmierci (np. Muzeum Rewolucji na Kubie), 
• podróże do miejsc inscenizacji lub symulacji śmierci (np. coroczna inscenizacja bitwy nad Bzurą).

 

Najczystszą kategorią tanatoturystyki jest podróż motywowana potrzebą poznania miejsca śmierci. Uczestnik podróży nie skupia się na ofiarach jako indywidualnych jednostkach o określonych cechach, tylko na miejscu dokumentującym śmierć.

 

Gdzie wybierają się tanatoturyści? 

 

Ludzie od tysięcy lat podróżują do miejsc związanych z ludzką tragedią. Starożytni Egipcjanie odwiedzali piramidy, Rzymian fascynowały walki gladiatorów, a publiczne egzekucje ściągały widzów z całej okolicy przez setki lat. Co współcześnie może zobaczyć tanatoturysta?

 

POMPEJE - były największą masowo odwiedzaną atrakcją turystyczną w XIX wieku. Współcześnie każdego roku odwiedza je blisko 3,5 miliona turystów. Miasto zostało zniszczone w 79 roku przez erupcję wulkanu, gdzie odnaleziono wiele “zastygłych” ciał osób, które próbowały uciec przed wrzącą lawą. 

 

AUSCHWITZ-BIRKENAU - jest to jedno z głównych miejsc tanatoturystyki w Polsce. Mimo tragicznej historii byłego obozu koncentracyjnego każdego roku odwiedza go ponad 2 miliony turystów z całego świata. Obiekt wpisany jest na listę światowego dziedzictwa UNESCO. 

 

ALCATRAZ - w ciągu roku to jedno z najsłynniejszych więzień świata odwiedza ponad 1,5 miliona turystów. Federalne więzienie w San Francisco było przez 29 lat domem dla takich więźniów jak Al Capone, czy Machine Gun Kelly. 

 

KATAKUMBY W PARYŻU - odwiedza je 160 tysięcy turystów rocznie. Katakumby, które powstały w XVII wieku, wypełnione są ludzkimi kośćmi. Szacuje się, że spoczywa tam 6 milionów Paryżan. Katakumby składają się z sieci tuneli o łącznej długości 500 kilometrów, lecz trasa turystyczna obejmuje tylko 2 kilometry. 

 

CZARNOBYL - mimo kontrowersji dotyczących bezpieczeństwa i zdrowia, to skażone po katastrofie elektrowni jądrowej w 1986 roku miejsce odwiedza ponad 100 tysięcy turystów rocznie. Dostępne są wycieczki jednodniowe i kilkudniowe. Przed wycieczką należy dokładnie zapoznać się z regulaminem, aby zachować wszystkie zasady bezpieczeństwa.

 

KOREA PÓŁNOCNA - bez wątpienia można stwierdzić, że ten kraj ma mroczną reputację. Każdego roku 6 tysiącom turystów (90% z nich to osoby narodowości chińskiej) udaje się dostać na terytorium socjalistycznego państwa. Nie można po kraju podróżować samemu. Wszystkie wycieczki są dokładnie kontrolowane i oparte na propagandzie, jednak klimat miejsca, jak i niektóre dostępne dla turystów zza granicy atrakcje, doskonale wpisują się w myśl tanatoturystyki.

 

Innymi popularnymi miejscami są: Wyspa Lalek, Las Samobójców w Japonii, Majdanek, Ground Zero i Hiroszima. 

 

Czy tanatoturystyka i mroczna turystyka to synonimy? 

 

Wiele osób stosuje te terminy jako synonimy. Tanatoturystyka i mroczna turystyka dotyczą tego samego - dotyczą miejsc poświęconych przemocy, cierpienia i śmierci. Jednak mimo wszystko nie do końca można uznać je za terminy bliskoznaczne, ponieważ każde z nich kładzie nacisk na coś innego. 

 

Znaczącą różnicą jest istota umiejscowienia danego zdarzenia związanego z miejscem w czasie. Mroczna turystyka skupia się na obecnych doświadczeniach. Oznacza to, że z mroczną turystyką mamy do czynienia w miejscach, które mogą nieść w dalszym ciągu realne zagrożenia oraz mają wpływ na teraźniejszość i przyszłość. 

 

Tanatoturystyka jest pojęciem szerszym, ponieważ w jej definicję wpisują się miejsca historyczne. 

 

Czy tanatoturystyka w Polsce ma rację bytu? 

 

Polska ma do zaoferowania wiele tanatoturystom, dzięki swojej bogatej historii. Jednak czynnikiem hamującym rozwój tej gałęzi turystycznej jest głęboko zakorzeniona religia, która utrudnia postrzeganie śmierci i cierpienia jako obiektu turystycznego. 

 

W naszej kulturze postawy społeczne w stosunku do śmierci były w znacznym stopniu wyznaczone przez ideologię chrześcijańską. Przez wiele wieków śmierć była sprawą między człowiekiem a Bogiem.

 

Póki Polacy nie zmienią swojej mentalności, tanatoturystyka nie będzie szybko się rozwijać.

 

Nie ma kraju bez zbrodni, jak i nie brakuje zainteresowania śmiercią na całym świecie. Należy jednak pamiętać, że niezależnie od przeszłości danej lokalizacji na mapie wycieczki tanatoturysty konieczne jest zachowanie należytego szacunku wobec ofiar. Tanatoturystyka poprzez prawidłową i moralnie słuszną interpretację miejsc dokumentujących śmierć może pełnić istotną funkcję edukacyjno-wychowawczą. 

Źródła: 

“Kultura śmierci, kultura umierania” tom 1 - praca zbiorowa pod redakcją Andrzeja Guzowskiego, Elżbiety Krajewskiej-Kułak, Grzegorza Bejda

“Tanatoturystyka - kontrowersyjne oblicze turystyki kulturowej” - Sławoj Tanaś (2006)